باز ترجیح نهادن شیر جهد را بر توکلّ وفواید جهد را بیان کردن

جهدهای انبیا و مرسلین: سخن شیر است در تأیید سخن نخجیران، یعنی انبیا و مؤمنان هم با وجود تکیه به خداوند، برای هرکار جهد بسیار کرده اند.

راست کرد: یعنی خداوند کار انبیا ومومنان را به ثمر رسانده است.

جفا: یعنی ناملایمات، سختیها.

حال آمد لطیف: یعنی تدبیرهای آنها حالات لطیف روحانی به آنها داده است.

کل شى‏ء من ظریف هو ظریف: یعنی تدبیرشان همواره نیک و پسندیده بود زیرا که از نیک جز نیکى تراوش نکند.

مرغ گردونى: مجازا، علوم و اسرار الهى، سعادت ابدى.

نقصهاشان جمله افزونى گرفت: یعنی تدبی موفقیت آمیز انبیا و مؤمنان، نقص های آنها را به فزونی وکمال تبدیل کرد.

با قضا پنچه زدن: یعنی با مشیّت وقضای الهی مبارزه کردن، جهاد محسوب نمی شود.

   سرشکسته نیست‌این سر را مبند :اشاره است بمثل: «سرى را که درد نمى‏کند دستمال چه ضرور.»[1] اینک نظیر آن:

            چو مه روى نباشید ز مه روى متابید             چو رنجور نباشید سر خویش مبندید[2]

            چون سر شکسته نیستم سر را چرا بندم بگو             چون من طبیب عالمم بهر چه بیمارى کنم‏

   ( 976) شیر گفت اینها که گفتید در جاى خود صحیح است ولى ببینید حضرت خاتم النبیین چه کوششها و مجاهدتها مى‏کرد. () و همچنین مؤمنین و تابعین پاک انبیا از اول دنیا تا کنون در راه پیش رفت مقاصد نیک خود جهاد کرده و سعى بلیغ نموده‏اند.( 977) خداى تعالى هم سعى آنها و سرد و گرم‏ها که دیده و سختیها که کشیده بودند بجا و بموقع شمرده بى‏نتیجه نگذاشت.( 978) تدبیرشان همواره نیک و پسندیده بود زیرا که از نیک جز نیکى تراوش نکند.( 979) دامهایى که مى‏گستردند مرغ آسمانى شکار مى‏کردند و هر چه کم داشتند رو بفزونى مى‏رفت. ( 980) تو نیز هر چه مى‏توانى جهد و کوشش کن ولى در راهى که انبیا و اولیا کوشش مى‏کردند.( 981) جهد و کوشش آن نیست که با قضاى الهى پنجه نرم کنیم چون سعى و کوشش را هم قضا براى ما مقرر داشته و بر ضد خود او بکار نمى‏رود. ( 982) کافرم من اگر کسى که در راه طاعت و ایمان کوشیده بقدر یک ذره زیان دیده باشد.( 983) عزیز من سر تو نشکسته بى‏خود با دستمال نبند یک دو روزى زحمت بکش در باقى ایام راحت و آسوده بخواب.

این ابیات استدلال دیگری است بر صحت کسب و عمل از راه اثبات فایده‏ى آن در نیکى و اعمالى که براى خدا انجام دهند مانند آن چه پیغمبران و مردان راه حق کردند که با وجود تنهایى و بدون یار و یاور، در آغاز کار بدعوت شروع کردند و جفاها کشیدند و اگر چه در خدا شناسى و توکل ثابت قدم بودند از تهیه‏ى وسایل خود دارى ننمودند و مردم را بحال خود نگذاشتند تا اگر خدا خواهد بى‏دعوت و تبعیت از احکام الهى، بکمال رسند. درحقیقت شیر در پایان مناظره دلیلى نقضى بر اثبات مدعاى خود مى‏آورد ومی‏گوید: جدّ و جهد با توکل به پروردگار منافات ندارد: «جهد کن پس تکیه بر جبار کن». انبیا و مؤمنان هم با تکیه به پروردگار برای هر کار، جهد بسیار کرده‏اند. پروردگار کوشش آنها را به ثمر نشاند. آنها جفا و سرد و گرم روزگار را چشیده‏اند و تدبیرشان حالات لطیف روحانی به آنها داده است. این حالات ظریف و خوش‌آیند از جانب پروردگار بوده است که خود نیز متصف به همین لطف و ظرافت است. تدبیر انبیا و رسولان مانند دام، مرغان آسمانی را می‏گیرند؛ یعنی اسرار غیب را کشف می‌کنند و همین موفقیت، نقص‏های آنها را به کمال تبدیل می‏کند.

شیر می گوید: جهادی که من به آن اعتقاد دارم مقابل قضای الهی نیست، زیرا این جهاد نیز به خواست پروردگار در من پدید می‏آید. اگر من بگویم که ایمان و پیروی از امر پروردگار زیان‌آور است، مرا کافر بشمارید. حرف من این است که وقتی سرتان شکسته نیست چرا به آن دستمال می‏بندید؟ بدنی که توانایی دارد باید آن را به کار انداخت. چند روزی باید کوشش کرد و بعد آسوده نشست و خندید و شادی نمود.

پس محتوای سخن مولانا از زبان شیر این است که جهاد با نفس و یا دشمنان دین ستیزه‏گرى با قضا نیست زیرا حکم بدعوت و مجاهده هم بامر و قضاى الهى است و الا از هیچ کس دعوت و مجاهده سر نمى‏زد براى آن که مطابق عقیده‏ى جبرى و نیز فرق دیگر هیچ امرى خارج از علم و قضاى الهى صورت نمى‏گیرد پس مجاهده نیز حکم قضا و امر خداست.